Nooit eerder vertoonde foto’s van
Noord-Amsterdammers die de bevrijding vieren
Gepubliceerd op 5 mei 2020 – Laatst bewerkt op 1 oktober 2020
Historisch Centrum Amsterdam Noord (HCAN) heeft beeldonderzoeker Laura van Roemburg, geboren en getogen Noord-Amsterdammer, uitgenodigd haar project Mijn Bevrijdingsfoto hier te presenteren. Voor dit project vroeg zij Noord-Amsterdammers hun foto en verhaal in te sturen van hoe zij de bevrijding in 1945 hebben gevierd. De ingezonden foto’s worden opgenomen in het beeldarchief van het HCAN.
Door: Laura van Roemburg
Vandaag is het precies 75 jaar geleden dat Amsterdam-Noord en de rest van Nederland werd bevrijd. Nu steeds minder ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog onder ons zijn, worden de beelden die het verleden zichtbaar maken steeds belangrijker. Samen met alle Noorderlingen ben ik daarom op zoek gegaan naar nieuw beeldmateriaal van de bevrijdingsfeesten in 1945.
De avond van 4 mei 1945 maakt Radio Oranje bekend dat Nederland was bevrijd. Na vijf jaar onderdrukking, onderduiken, deportaties, executies, honger en verdriet is de ontlading groot. Wat volgt is een lange warme zomer vol feesten, met op 26, 27 en 28 juni de officiële bevrijdingsfeesten.
Foto’s van deze feestelijke zomer zijn te vinden in openbare archieven en musea. Toch ligt er nog heel veel onbekend beeldmateriaal te verstoffen in schoenendozen en op zolders in heel Amsterdam-Noord. Begin dit jaar heb ik daarom een oproep verspreid via sociale media, lokale kranten en op prikborden in de wijk. Of Noorderlingen die schoenendozen en zolders willen doorzoeken. Ik ontving prachtige foto’s. De mooiste toon ik hier en zijn onderdeel van de tentoonstelling Noord Vrij in Museum Amsterdam Noord.
De inzending van Coba Knutzen
Coba Knutzen (1924) zit op een stoel midden op de praalwagen van de Latherusstraat in Noord. De praalwagen ging via de pont naar de stad, waar het deelnam aan de grote optocht op 28 juni 1945, de laatste dag van de bevrijdingsfeesten. Deze foto is gemaakt toen de wagen uit de westelijke onderdoorgang naast het Centraal Station kwam. De wagen was nummer 99 bij de optocht. Op de bok zit o.a. mevrouw Groen en achterop is nog net haar dochtertje te zien. De twee staande dames in het midden komen ook uit de Latherusstraat.
In de oorlog waren er volgens Coba ‘geen jongens’: die waren ondergedoken, naar Duitsland gestuurd of opgepakt, geïnterneerd en dan vaak vermoord. Coba’s man, Klaas Driezen (1923), ontmoette ze tijdens één van de bevrijdingsfeesten in het Volewijkspark (dat lag tussen de Adelaarsweg en het NH-kanaal). Klaas was toen net terug na Arbeitseinsatz in Duitsland.
Begin 2020 werd Coba Knutzen geïnterviewd door het Historisch Centrum Amsterdam Noord (HCAN) over haar herinneringen aan de oorlog/bevrijding. Bekijk het interview hieronder.
De inzending van Lyda, Greet en Henny van Baarsen
Deze foto is gemaakt tijdens één van de bevrijdingsfeesten, een optocht die de Meeuwenlaan passeerde. Op de wagen op de voorste rij zitten Lyda, Greet en Henny van Baarsen.
Willem van Baarsen vertelt: “Lyda en Henny zijn mijn zussen, Greet is mijn nicht. Ik ben van net na de oorlog dus ik was daar niet bij. We woonden allemaal aan de Kanaaldijk, voorbij de Waterkering, achter de zand- en grinthopen van de bouwmaterialenhandel D. van Baarsen. Twee gezinnen Van Baarsen, Willem en Rieka van Tol met 8 kinderen en Jaap en Greet Hertogs met 11 kinderen. Allen de oorlog goed doorgekomen. Ik was de negende in het gezin van Willem en Rieka.”
Voor de oude Noorderling is Van Baarsen een bekende naam. In 1926 richtte Daan van Baarsen de NV Grint- en Zandhandel D. van Baarsen op. Tot 1967 zat het familiebedrijf op een werf in Buiksloot, daarna aan het Zijkanaal I in Amsterdam-Noord.
De inzending van Tilly Mulder
Deze vrolijke foto is ingestuurd door Tilly’s dochter, Marlies Veenstra. Marlies vertelt: “Op deze foto zie je mijn moeder Siebrig Mulder (roepnaam Tilly) als bloemenmeisje tijdens de bevrijdingsfeesten van 1945. Ze is hier 5 jaar. Ik wist wel van de foto, maar niet waar het precies was. Ze is helaas al 20 jaar geleden overleden.”
De foto is gemaakt in Nieuwendam. Familie van Tilly’s vader, met achternaam Van der Zee, woonde op de Avenhornstraat 5. Op de achtergrond van de foto zie je de herkenbare daken van de poortwoningen aan de Purmerweg.
De inzending van Lena Monteban-Visser
Op deze foto zie je Lena Monteban-Visser uit Tuindorp Oostzaan. Ze staat voor een feestelijke stellage op de Dam, tijdens de bevrijdingsfeesten in juni 1945. Ze glimlacht schuchter naar de camera. Lena is naar de stad gelopen om te vieren dat de oorlog voorbij is. De oorlog die haar beroofd heeft van haar man, Willem Monteban.
Willem Monteban heeft zich aangemeld als vrijwillige brandweerman, om niet als scheepsbouwwerker in Duitsland te hoeven werken. In de nacht van 10 op 11 oktober 1940 wordt Amsterdam gebombardeerd door Engelse vliegers. Om kwart over vier valt een brandbom op het Planetenplein in Tuindorp Oostzaan. Willem Monteban en zijn maten J.J. Westbroek, T. ten Wolde en beroepsbrandwacht H.J. van Leersum verlaten hun post om de brand te blussen. Op het moment dat ze aankomen bij het plein, komen drie brisantbommen op enkele meters van de auto neer. Willem Monteban en Westbroek zijn op slag dood, de anderen worden getroffen door bomscherven en ernstig gewond vervoerd naar het Zonnehuis. Ten Wolde overlijdt de volgende dag en Van Leersum de dag erna.
Willem Monteban staat vermeld op het ‘Monument voor Omgekomen Brandweerpersoneel’ dat is opgericht ter nagedachtenis aan de Amsterdamse brandweermannen die in 1940 in de strijd tegen de bezetter zijn omgekomen. Het monument bevindt zich in de Kazerne Willem van de brandweer aan de Ringdijk in Amsterdam.
Foto: Coen Bos/Noord Vrij
Bronnen:
– Een volledig overzicht. (1940, 12 oktober). De Volkskrant, p. 1.
– Monument voor omgekomen brandweerpersoneel, www.4en5mei.nl
De inzending van Ans Kesting
Op deze foto zie je Ans Kesting (tweede van rechts) uit Tuindorp Nieuwendam voor de vrijheidsboom die de Canadezen hadden opgericht in 1945 op de Dam. Ans vertelt: “We liepen met z’n allen over de pontenbrug naar de andere kant van het IJ. Die pontonbrug was heel speciaal, dat ben ik nooit vergeten. We liepen daar overheen met een vriendengroep uit Nieuwendam. We kenden elkaar van het Purmerplein en zaterdagavonden in verenigingsgebouw de Purmer aan het Brede Kerkepad.”
Tijdens dit project heb ik veel oude Noorderlingen gesproken. Er was één locatie die zij zich allemaal kunnen heugen, die iedereen verbond: de pont. De pont is al eeuwen een belangrijke verbinding tussen Noord en Centrum, maar tijdens de oorlog werd ze nog belangrijker. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog is brandstof schaars, dus werden een aantal ponten met elkaar verbonden. Zo ontstond een pontenbrug. Iedereen die aan de overkant van het IJ werkte, woonde of de bevrijding wilde vieren, heeft over de pontenbrug gelopen.
De pont staat ook centraal in de geluidsdocumentaire Geluid van Noord (2020) van Theater Na de Dam. Onder leiding van theatermaker Khouloud Zaher verdiepten jongeren zich in de geschiedenis van Noord ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. De geluidsdocumentaire is te beluisteren via onderstaande link.
De foto waarmee het allemaal begon
Deze foto was de aanleiding de start van het Project Mijn Bevrijdingsfoto, een zoektocht naar onbekend fotomateriaal van Noorderlingen in 1945.
Toen Nederland werd bevrijd in mei 1945, liep mijn opa Jaap Akkermans (1927-2013) samen met een groep Nieuwendammers vanuit Amsterdam-Noord naar de overkant van het IJ. Getooid met feestmutsen en vlaggen lieten ze zich op de Dam vereeuwigen op de gevoelige plaat. In het kader van 75 jaar vrijheid ga ik op zoek naar de mensen op de foto. Lees via deze link het verhaal. De foto zal te zien zijn in de tentoonstelling Noord Vrij in Museum Amsterdam Noord.
De inzending van Ad Fraanje
Na de bevrijding in mei 1945 kon het paar eindelijk trouwen. Dat gebeurde op 31 juli 1945 in de Hulpsecretarie benoorden het IJ aan de Nieuwendammerdijk nr. 327. Daarna verhuisde het echtpaar naar Goes, waar ik (Ad) op 13 november 1946 werd geboren. Ze kregen samen 5 kinderen. Truus stierf in 2004 op 86 jarige leeftijd.
Fotograaf: F.W. Hazebroek, Collectie Verzetsmuseum Amsterdam
De inzending van Willeke de Graaf
Op deze foto zie je mijn moeder Wil de Molennaar (1926-2015), de 2e van links, op een praalwagen van motorenfabriek Kromhout tijdens de bevrijdingsfeesten in 1945. De wagen staat voor de fabriek. Waarschijnlijk is deze foto gemaakt vlak voordat de praalwagen vertrok naar de stad voor de ‘grote optocht’ op de Dam.
Wil en haar vriend Bas de Graaf werkten tijdens de oorlog allebei bij Kromhout. Bas was in het laatste jaar ondergedoken. Na de oorlog vertrok Bas via Engeland en Maleisië naar Nederlands-Indië, waar hij voor het Rubberfonds ging werken.
In september 1946 trouwde Wil ‘met de handschoen’. Dit gebeurde toen wel vaker. Veel Nederlandse mannen vertrokken na de oorlog naar het buitenland om een bestaan op te bouwen, terwijl hun geliefden in Nederland achter bleven. Het huwelijk werd dan bij volmacht voltrokken. Bas werd vervangen door een gevolmachtigde, in dit geval zijn broer Arie. Wil reisde begin 1947 af naar Nederlands-Indië. Ze woonden in Bandjermasin op Borneo.
Met het oog op onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië werd besloten begin 1950 terug naar Nederland te gaan.
Nieuw! De inzending van Wim van Smalen
Ten tijde van de bevrijding woonde ik aan het Spreeuwenpark; een plein met in het midden een groot plantsoen. Tijdens de bevrijdingsfeesten stond het er zwart van de mensen. Je kon er allerlei spellen spelen, waaronder ringsteken. Er stond een stellage van een meter of vier boven de grond en daar kon je met een karretje vanaf rijden met een stok in je hand. Die moest je ergens door een ring steken. Stak je mis, dan kreeg je een bak water over je heen geloof ik. Maar dat weet ik niet zeker.
Kortom, daar heb ik aan meegedaan en ik kwam bij de laatste twee terecht. Als het je lukte, mocht je namelijk nog een keer. Ik zat dus in de finale en de beloning zou een rondvlucht met een vliegtuig boven Amsterdam zijn. Achteraf hoorde ik dat mijn ouders blij waren dat ik niet won. De winnares was Alie Schreuder, die woonde op de Sperwerlaan in een melkzaak. Ze leeft nog en woont hier vlakbij.
(Op de foto zie je de ‘galg’ waar de ring aan hing, maar de bak water stond lager. Je ziet wel een straal water. Als de ring wist te doorsteken, stopte het water en kwam je droog beneden.)